Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο ΘεσσαλονίκηςΚαβουλάκος Κάρολος-Ιωσήφ
Τα κοινωνικά κινήματα αποτελούν ένα σχετικά σύγχρονο επιστημονικό αντίκειμενο. Mέχρι τη δεκαετία του ’60 δεν εξετάζονταν αυτοτελώς αλλά ως μια επιμέρους παράμετρος στο πλαίσιο ευρύτερων κοινωνικών και πολιτικών θεωριών. Ωστόσο, η πραγματικότητα που διαμορφώθηκε από την εξέγερση του ’68 και την εμφάνιση και εξάπλωση κατά τη δεκαετία του ΄70 των νέων κοινωνικών κινημάτων άλλαξε τη μορφή και το περιεχόμενο της πολιτικής και κοινωνικής δράσης των πολιτών, γεγονός που δημιούργησε την ανάγκη για εντατικότερη μελέτη των κινημάτων καθώς για νέες θεωρητικές προσεγγίσεις και αναλύσεις. Οι πρόσφατες εξελίξεις στο χώρο των κοινωνικών κινημάτων όπως το κίνημα της εναλλακτικής παγκοσμιοποίησης και τα κινήματα κατά της λιτότητας έδωσαν νέα πνοή στην έρευνα και οδήγησαν και πάλι στη διατύπωση νέων θεωρητικών διατυπώσεων. Επιπρόσθετα, οι διαφοροποιημένες εμπειρίες κυρίως στις χώρες της Λατινικής Αμερικής έδωσαν τη δυνατότητα να διαμορφωθούν αντίστοιχες θεωρητικές προσεγγίσεις. Τα ερευνητικά ερωτήματα που έχουν απασχολήσει τις διάφορες θεωρίες αφορούν στο γιατί, πώς και πότε εμφανίζονται και αναπτύσσονται τα κοινωνικά κινήματα, ποιά είναι τα ατομικά κίνητρα συμμετοχής, πώς μπορούμε να αναλύσουμε τον πολιτικό τους λόγο, ποιά η σημασία της συλλογικής συλλογικής ταυτότητας, πώς επηρεάζονται από δομικές αλλαγές της κοινωνίας και της πολιτικής, πώς εντάσσονται στο ευρύτερο πολιτικό τους περιβάλλον, ποιός είναι ο πολιτικός και κοινωνικός τους ρόλος και ποιά η σχέση τους με την κοινωνική ή και πολιτική αλλαγή.
Αντικείμενο λοιπόν του μαθήματος είναι οι θεωρίες συλλογικής δράσης και κοινωνικών κινημάτων. Έμφαση θα δοθεί: α. στην κριτική απέναντι στις προσεγγίσεις που εκκινούν από τη θεωρία της ορθολογικής επιλογής, β. στη θεωρία της συγκρουσιακής πολιτικής, γ. τη θεωρία των νέων κοινωνικών κινημάτων και δ. στις σύγχρονες προσεγγίσεις.
Ειδικότερα εξετάζονται τα παρακάτω θέματα:
-Ορισμοί των κοινωνικών κινημάτων: θεωρητικές και επιστημολογικές προϋποθέσεις
-Θεωρίες συλλογικής συμπεριφοράς και σχετικής αποστέρησης (Blumer, Gurr, Davies, Merton)
-Μαρξιστικές θεωρίες για τη συλλογική δράση: ομοιότητες και διαφορές των προσεγγίσεων του Λένιν και της Λούξεμπουργκ
-Η θεωρία της ορθολογικής επιλογής του Μ. Olson
-Η θεωρία της κινητοποίησης των πόρων (Μc Carthy – Zald)
-Oι θεωρίες των νέων κοινωνικών κινημάτων (Touraine, του Μelucci, του Οffe και του Habermas)
-H προσέγγιση της πολιτικής διαδικασίας με έμφαση στην έννοια της δομής της πολιτικής ευκαιρίας (Μc Adam, Tarrow)
-Ανάλυση πλαισίων (Snow, Benford)
-Συγκρουσιακή πολιτική (Tilly)
– Προσεγγίσεις από τη Λατινική Αμερική (Ζιμπέκι)
– Σύγχρονες επαναστατικές θεωρίες (Holloway)
Με την ολοκλήρωση του μαθήματος, οι φοιτητές αναμένεται να είναι σε θέση:
- να αναγνωρίζουν τα βασικά ερωτήματα της σύγχρονης έρευνας για τα κοινωνικά κινήματα,
- να κατανοούν τις θεωρητικές και επιστημολογικές διαφορές των ερευνητικών προγραμμάτων που έχουν συγκροτηθεί για τη μελέτη των κοινωνικών κινημάτων τα τελευταία 50 χρόνια,
- να αναγνωρίζουν την επίδραση του κοινωνικού και πολιτικού πλαισίου στις εκάστοτε κυρίαρχες θεωρίες,
- να χρησιμοποιούν βασικά ερευνητικά εργαλεία των πιο σύγχρονων προσεγγίσεων.
Διαδικτυακές πηγές:
http://crete.academia.edu/NikosSerdedakis
http://www.kent.ac.uk/sspssr/staff/academic/rootes/social-movements.pdf
http://johnkeane.net/wp-content/uploads/2011/01/melucci.pdf
http://www.hse.ru/data/2012/11/03/1249193172/Donatella_Della_Porta_Mario_Diani_Social_Mov.pdf
http://www.academia.edu/2901695/Resource_Mobilization_Theory_and_Social_Movements
http://www.irishleftreview.org/ 2012/01/27/indignados
https://newleftreview.org/II/9/naomi-klein-reclaiming-the-commons
https://www.youtube.com/watch?v=2Fg2akSUvFM
Ενδεικτική βιβλιογραφία
Αλεξανδρόπουλος Σ. 2001, Θεωρίες για τη συλλογική δράση και τα κοινωνικά κινήματα, τόμος Α’, Κριτική, Αθήνα, 2001.
Benford R., Snow D. 2000, «Framing Processes and Social Movements: An Overview and Assessment», Annual Review of Sociology, 26: 611-639.
della Porta D. (κ.ά,) 2016, Late neoliberalism and its discontents, Palgrave
Eder K. 1995, «Does Social Class Matter in the Study of Social Movements? A Theory of Middle-class Radicalism», στο Louis Maheu, Social Movements and Social Classes, London: Sage, σελ. 21-54.
Ζιμπέκι Ρ. 2010, Αυτονομίες και χειραφετήσεις, Αθήνα: Αλάνα
Ηall S., Held D., MCGrew A. 2010, Η νεωτερικότητα σήμερα, Σαββάλας.
Gamson, W. 1990, The Strategy of Social Protest, 2η έκδοση, Wadsworth Boston.
Hirsch, J. 1998, «A Party is not a Movement and Vice Versa», στο: Ely, J. και Mayer M., (επιμ.), The German Greens. Paradox between Movement and Party. Τemple University Press, Philadelphia, σελ. 180 -192.
Holloway, J. 2006, Ας αλλάξουμε τον κόσμο χωρίς να καταλάβουμε την εξουσία. Αθήνα: Σαββάλας.
Holloway, J. 2011, Ρωγμές στον καπιταλισμό. Αθήνα: Σαββάλας.
Inglehart R. 2003, «Changing Values in Post-Industrial Societies», (απόσπασμα από το The Silent Revolution) στο Jeff Goodwin, James M. Jasper, The Social Movements Reader. Cases and Concepts, Oxford: Blackwell, 64-80.
Καβουλάκος Κ.Ι., Σερντεδάκις Ν. 2016, «Συλλογική δράση και κοινωνικά κινήματα». Στο Μεταξάς Α.Ι. (Επιμ.), Πολιτική Επιστήμη: Διακλαδική και συγχρονική διερεύνηση της πολιτικής πράξης. Τόμος IV. Πολιτική Κοινωνιολογία – Κοινωνική Εκπροσώπηση και Πολιτική Συμμετοχή. Αθήνα, Ι. Σιδέρης.
Jenkins C.J. 1983, «Resource Mobilization Theory and the Study of Social Movements», Annual Review of Sociology 9: 527-553.
Jenkins, C. και Klanderman, B. 1995, The Politics of Social Protest. Comparative Perspectives on States and Social Movements. London: University of Minnesota Press, Minneapolis.
Johnston H., Larana E. and Gusfield J 1994, New Social Movements. From Ideology to Identity, Philadelphia, Temple University Press.
Johnston H. and Klandermans B. 1995, (eds.), Social Movements and Culture, Minneapolis: University of Minnesota Press.
Κιουπκιολής Α., 2014, Για τα κοινά της ελευθερίας, Αθήνα, εκδόσεις Εξάρχεια
Mayer M., Roth R. 1995, «New Social Movements and the Transformation to Post-Fordist Society», στο Marcy Darnovsky, Barbara Epstein and Richard Flacks, (eds.), Cultural Politics and Social Movements, Philadelphia: Temple University Press, σελ. 299-319.
McAdam D. 1982, Political Process and the Development of Black Insurgency, 1930-1970, Chicago: The University of Chicago Press.
McAdam D., McCarthy J., Zald M. 1996, Comparative Perspectives on Social Movements. Political Opportunities, Mobilizing Structures, and Cultural Framings, Cambridge University Press.
Maeckelbergh, M. 2011. “Doing is Believing: Prefiguration as Strategic Practice in the Alterglobalization Movement” Social Movement Studies 10(1): 1-20
Neveu E. 2010, Kοινωνιολογία των κοινωνικών κινημάτων και ιστορίες κινημάτων από το Μεσαίωνα μέχρι σήμερα. Αθήνα: εκδ. Σαββάλας
Ρέγιες Α. κ.ά. 2016, Κοινά αγαθά και κοινωνικά κινήματα, Εκδόσεις των Συναδέλφων
Ν. Σερντεδάκις, 2008, «Ζητήματα μεθοδολογίας στη μελέτη των κοινωνικών κινημάτων και της συλλογικής δράσης». Στο Παπαϊωάννου Σκ. (Επιμ.), Ζητήματα Θεωρίας και Μεθόδου των Κοινωνικών Επιστημών, εκδόσεις Κριτική, Αθήνα
Σεφεριάδης Σ. 2006, Συγκρουσιακή πολιτική, συλλογική δράση, κοινωνικά κινήματα: μια αποτύπωση, Ελληνική Επιθεώρηση Πολιτικής Επιστήμης, τόμος 27, σσ. 7-42
Ψημίτη M. 2006, Εισαγωγή στα Σύγχρονα Κοινωνικά Κινήματα, εκδόσεις Ατραπός, Αθήνα
Ψημίτης, Μ. 2017, Κοινωνικά Κινήματα στην Καθημερινή Ζωή. Ταυτότητα, αλληλεγγύη και προεικόνιση σε σύγχρονες κοσμοπολίτικες κοινότητες, Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Τζιόλα.