ECTS:

4

Κωδικός Μαθήματος:

ΚΕ0Ε45

Κύκλος / Επίπεδο:

Προπτυχιακό

Υποχρεωτικό / Επιλογής:

Επιλογής

Περίοδος Διδασκαλίας:

Χειμερινό

Περιεχόμενο Μαθήματος:

Ο λαϊκισμός αποτελεί τα τελευταία χρόνια ένα από τα ταχύτερα αναπτυσσόμενα πεδία θεωρητικής και εμπειρικής έρευνας στον χώρο των πολιτικών επιστημών. Στο συγκεκριμένο μάθημα επιχειρούμε να φωτίσουμε κρίσιμες πτυχές του φαινομένου, δίνοντας έμφαση τόσο στις διαχρονικές προσπάθειες για την συγκρότηση ενός συνεκτικού θεωρητικού μοντέλου κατανόησής του, όσο και στην εμπειρική και συγκριτική ανάλυση επιμέρους εμπειρικών περιπτώσεων. Σκοπός του μαθήματος είναι να εξοικειώσει τους φοιτητές και τις φοιτήτριες με τις ιδιαιτερότητες ενός ιδιαίτερα σύνθετου και απαιτητικού αντικειμένου έρευνας στο οποίο εμπλέκονται ποικίλοι κλάδοι και μεθοδολογίες, όπως η πολιτική θεωρία, η συγκριτική πολιτική, η κοινωνιολογία, η ανάλυση λόγου και η ψυχανάλυση. Ιδιαίτερη έμφαση θα δοθεί στην κριτική κατανόηση της σχέσης του λαϊκισμού με την δημοκρατία και την αντιπροσώπευση, όπως και στον ρόλο των λαϊκιστικών κομμάτων και κινημάτων στις σύγχρονες κοινωνίες της Δύσης, ενώ θα αναδειχτούν οι ιδιαιτερότητες των «αντι-λαϊκιστικών» λόγων στην ελληνική και ευρωπαϊκή δημόσια σφαίρα.

Πιο συγκεκριμένα, στο πρώτο μέρος του μαθήματος, εκκινώντας από το κομβικής σημασίας έργο του Ernesto Laclau, θα προχωρήσουμε στην διαχρονική και εις βάθος εξέταση των διαφόρων θεωριών που έχουν προταθεί για την ανάλυση του λαϊκισμού, δίνοντας ιδιαίτερη σημασία στον διεθνή διάλογο μεταξύ θεωρητικών όπως η Margaret Canovan, ο Νίκος Μουζέλης, και πιο πρόσφατα οι Paul  Taggart, Carlos de la Torre, Francisco Panizza, Cas Mudde και Cristóbal Rovira Kaltwasser.  Αφού αποσαφηνιστούν και συζητηθούν βασικά ζητήματα που άπτονται της θεωρίας του λαϊκισμού, στο δεύτερο μέρος του μαθήματος θα περάσουμε στην συγκριτική μελέτη μιας σειράς «παραδειγματικών» περιπτώσεων. Μετά από μια σύντομη επισκόπηση της ιστορικής εμπειρίας των Ναρόντνικων της Ρωσίας και των Αμερικανών Λαϊκιστών του 19ου αιώνα, όπως και της Αργεντινής του Περόν, θα εστιάσουμε στα πιο πρόσφατα «κύματα» ακροδεξιών λαϊκισμών στην Ευρώπη των τελευταίων δύο δεκαετιών, στην ανάδειξη μιας σειράς αριστερών λαϊκιστικών κυβερνήσεων στη Λατινική Αμερική της ίδιας περιόδου, αλλά και στους αριστερούς λαϊκισμούς της ευρωπαϊκής περιφέρειας στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής οικονομικής κρίσης. Επιπλέον, θα συζητηθούν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά πρόσφατων λαϊκιστικών κοινωνικών κινημάτων, από τους Indignados της ευρωπαϊκής περιφέρειας έως το Occupy Wall Street και το «Tea Party» στις ΗΠΑ. Τέλος, ιδιαίτερη σημασία θα δοθεί στις αναλύσεις και συζητήσεις που έχουν αναπτυχθεί στην Ελλάδα με αφορμή την ανάλυση των ιδιαίτερων μορφών που έχει λάβει ο λαϊκισμός, αλλά και ο αντι-λαϊκισμός στα χρόνια της Μεταπολίτευσης.

Το θεωρητικό και το εμπειρικό μέρος του μαθήματος θα αναπτυχθούν με τέτοιο τρόπο ώστε να φωτιστούν ιδιαίτερα τέσσερις συγκεκριμένοι άξονες της συζήτησης: (1) μορφή και ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του λαϊκιστικού λόγου, (2) «μηχανισμοί» ανάδυσης των λαϊκιστικών φαινομένων, (3) ομοιότητες και διαφορές μεταξύ λαϊκισμών στην αντιπολίτευση και λαϊκισμών στην εξουσία, (4) σχέση μεταξύ λαϊκισμού και δημοκρατίας.

Με την επιτυχή ολοκλήρωση του μαθήματος, οι φοιτητές: (1) θα έχουν εξοικειωθεί με το ιστορικό υπόβαθρο του λαϊκιστικού φαινομένου και τις ποικίλες θεωρητικές αποτιμήσεις του. (2) θα έχουν ασκηθεί στην εναργή διαχείριση του εννοιολογικού οπλοστασίου της πολιτικής επιστήμης και στις σχετικές δεξιότητες. (3) θα μπορούν να κινηθούν με ευκολία ανάμεσα στο θεωρητικό επίπεδο και στον αντίστοιχο εννοιολογικό αστερισμό και το επίπεδο της εμπειρικής ανάλυσης με αξιώσεις σε συγκριτικό επίπεδο. (4) θα είναι σε θέση να κατανοήσουν την πολυπλοκότητα και πολυσθένεια των πολιτικών φαινομένων και να συλλάβουν τα πολλαπλά επίπεδα λειτουργίας του δημοκρατικού θεσμικού οικοδομήματος και της θέσης του λαϊκισμού σε αυτό.

Βιβλιογραφία μαθήματος (Εύδοξος)

1. Σταυρακάκης, Γιάννης, Λαϊκισμός: Μύθοι, στερεότυπα και αναπροσανατολισμοί, Αθήνα: Εκδόσεις ΕΑΠ, 2019.
2. Mudde, Cas & Rovira Kaltwasser, Cristóbal, Λαϊκισμός: Μια σύντομη εισαγωγή, Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο, 2017.

Επιπρόσθετη βιβλιογραφία για μελέτη

• Badiou, Alain, Bourdieu, Pierre, Butler, Judith, Rancière, Jacques, κ.ά., Τι είναι λαός; μτφρ. Γ. Καράμπελας, Αθήνα: Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, 2014.
• Ειδικό τεύχος περιοδικού Σύγχρονα Θέματα, Θεματικός Φάκελος: «Λαϊκισμός και Δημοκρατία» (επιμ. Γ. Σταυρακάκης, Γ. Κατσαμπέκης, Γ. Ανανιάδης), τχ. 110, 2010.
• Ειδικό τεύχος περιοδικού Επιστήμη και Κοινωνία, Θεματικός Πυρήνας: «Νεο-Λαϊκισμός», τχ. 12, 2004.
• Επιστημονικό Συμπόσιο, Λαϊκισμός στην Ιστορία, την Τέχνη, την Πολιτική, Αθήνα: Ίδρυμα Μωραΐτη, 2016.
• Laclau, Ernesto, Πολιτική και ιδεολογία στη μαρξιστική θεωρία: Καπιταλισμός, λαϊκισμός, φασισμός, μτφρ. Γρ. Ανανιάδης, Θεσσαλονίκη: Σύγχρονα Θέματα, 1983.Mouffe, Chantal, Το δημοκρατικό παράδοξο, μτφρ. Αλ. Κιουπκιολής, Αθήνα: Πόλις, 2004.
• Mudde, Cas & Rovira Kaltwasser, Cristóbal (επιμ.) Λαϊκισμός στην Ευρώπη και την Αμερική. Απειλή ή διόρθωση για τη δημοκρατία; μτφρ. Π. Ασλανίδης, Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο, 2013.Μουζέλης, Νίκος, Λίποβατς, Θάνος & Σπουρδαλάκης, Μιχάλης, Λαϊκισμός και πολιτική, Αθήνα: Γνώση, 1989.
• Πανταζόπουλος, Ανδρέας, Λαϊκισμός και εκσυγχρονισμός 1965-2005. Απορίες και κίνδυνοι μιας μαχητικής συμβίωσης, Αθήνα: Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2011.
• Rancière, Jacques, Το μίσος για τη δημοκρατία: Πολιτική, δημοκρατία, χειραφέτηση, μτφρ. Β. Ιακώβου, Αθήνα: Πεδίο, 2010.
• Σεβαστάκης, Νικόλας & Σταυρακάκης, Γιάννης, Λαϊκισμός, αντιλαϊκισμός και κρίση, Αθήνα: Νεφέλη, 2012.