Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο ΘεσσαλονίκηςΣεβαστάκης Νικόλαος
Το αντικείμενο του μαθήματος είναι μια σειρά από πολιτικές αντιλήψεις και επιχειρήματα με ειδικό βάρος στη διαμόρφωση στη δημόσια κουλτούρα των νεότερων «φιλελεύθερων δημοκρατιών». Επίκεντρο του μαθήματος είναι οι αναγνώσεις του γεγονότος της Γαλλικής επανάστασης και οι μεγάλες συμβολικές τομές και ρήξεις που δρομολόγησε αυτό το συμβάν στην πολιτική σκέψη των συγχρόνων.
Στο πλαίσιο αυτό εξετάζονται αρχικά ορισμένες από τις πιο ισχυρές πολιτικές θεωρήσεις που αναπτύχθηκαν στο εσωτερικό του Γαλλικού Διαφωτισμού (με έμφαση στον Μοντεσκιέ και στον Ρουσσώ) και ο τρόπος με τον οποίο γονιμοποίησαν τη σκέψη και τις πρακτικές των δρώντων της Επανάστασης.
Στη συνέχεια προσεγγίζονται οι κυριότερες ενστάσεις του ευρύτερου «Αντι-διαφωτισμού» στη Βρετανία και στη Γερμανία και ιδιαίτερα η συντηρητική κριτική στον πολιτικό ορθολογισμό, στον πολιτικό ουμανισμό και στην «πολιτική των φιλοσόφων». Ακολούθως, εξετάζονται οι θεμελιώδεις πολιτικές αντιλήψεις των ιδρυτών πατέρων της αμερικανικής δημοκρατίας (Federalist papers), ο γαλλικός φιλελευθερισμός του πρώτου μισού του δέκατου ένατου αιώνα ( Κονστάν, «Doctrinaires», Guizot ), η φιλοσοφία της ελευθερίας και της πολιτικής στον J.St. Mill και η θεωρία της δημοκρατίας στον Αλέξις ντε Τοκβίλ.
Το μάθημα αναπτύσσεται στη βάση της παρουσίασης κομβικών μεταβάσεων της μοντέρνας πολιτικής σκέψης: από το κλασικό πρόβλημα του απολυταρχισμού και δεσποτισμού (Γαλλική Επανάσταση, φιλελευθερισμός των αρχών του δέκατου ένατου αιώνα) στο ζήτημα του ιδιαίτερου χαρακτήρα των νεωτερικών αστικών ελευθεριών και της σχέσης της «ελευθερίας των Συγχρόνων» με την ισότητα και την «επιδίωξη της ευτυχίας». Σκοπός του συγκεκριμένου μαθήματος είναι η επαφή του/ της φοιτητή/ τριας των Πολιτικών Επιστημών με σημαντικές πηγές της νεότερης πολιτικής σκέψης. Η σταθερή επιρροή αυτών των πηγών μέχρι και σήμερα αποδεικνύει το ειδικό βάρος που έχουν για την κατανόηση των σύγχρονων αστικών και δημοκρατικών επαναστάσεων
ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΠΑΡΑΔΟΣΕΩΝ
1o ΜΑΘΗΜΑ: Η μετάβαση από την απολυταρχική εποχή στην εποχή των δημοκρατικών επαναστάσεων. Εννοιολογικές αλλαγές και θεωρητικοί αντικατοπτρισμοί. Εισαγωγή. (Γαλλικός και σκωτικός διαφωτισμός)
2o ΜΑΘΗΜΑ: Η μετα-διαφωτιστική πολιτική σκέψη. Ιστορικά και θεωρητικά προβλήματα. Η θεμελιώδης τομή της Γαλλικής και Αμερικανικής Επανάστασης και οι συνέπειές τους για τον πολιτικό στοχασμό της σύγχρονης εποχής.
3o. ΜΑΘΗΜΑ: Η πολιτική σκέψη της Γαλλικής Επανάστασης. Αββάς Sieyes και «Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη», Ιακωβινισμός και επίδραση του Rousseau και του Μontesquieu.
4o ΜΑΘΗΜΑ: Τα Federalist Papers και η σκέψη των ιδρυτών πατέρων της Αμερικανικής Δημοκρατίας.
5o ΜΑΘΗΜΑ. Ο λόγος της Αντίδρασης (Reaction) και η διαμόρφωση της συντηρητικής πολιτικής ιδέας. Edmund Burke και Joseph de Maistre. Η κριτική στην έννοια των δικαιωμάτων του ανθρώπου, στην ιδέα του συμβολαίου και στην κανονιστική θεμελίωση της πολιτικής εξουσίας.
6o ΜΑΘΗΜΑ Η ιδέα του έθνους και η διαμάχη για την οικουμενικότητα των πολιτικών αρχών. (Kant, Hegel, Fichte)
7o ΜΑΘΗΜΑ. Η διαμόρφωση του φιλελευθερισμού στη Ναπολεόντειο περίοδο και στην εποχή της Παλινόρθωσης. Ιδιαιτερότητες του γαλλικού φιλελευθερισμού. Οι «Doctrinnaires» και ο «φιλελευθερισμός των ικανοτήτων» (Guizot, Remusat, Barante…)
8o ΜΑΘΗΜΑ Το ζήτημα της «ελευθερίας των νεοτέρων» και η φιλελεύθερη κριτική του νέο-κλασσικού ρεπουμπλικανισμού και της Επανάστασης. Benjamin Constant.
9o ΜΑΘΗΜΑ Ο Alexis de Tocqueville και η νέα θεώρηση της δημοκρατίας στην «πορεία προς την ισότητα».
10o ΜΑΘΗΜΑ Θετικισμός και πολιτική. Συντηρητικές και σοσιαλιστικές θεωρήσεις της κοινωνικής συνεργασίας.
11o ΜΑΘΗΜΑ Προβλήματα της ριζοσπαστικής κριτικής της πολιτικής. Η ιδέα της κοινωνικής Επανάστασης στον Μαρξ.
12o ΜΑΘΗΜΑ Η στροφή της πολιτικής σκέψης προς τη θεώρηση του ορθολογικού κράτους και της γραφειοκρατίας. Από τον Μαρξ στον Weber.
13o ΜΑΘΗΜΑ Ανακεφαλαίωση και συζήτηση των βασικών θεμάτων.
- Τι είναι Διαφωτισμός (συλλογικό), Αθήνα, Κριτική, 1989
- Χρύσης, Αλέξανδρος, Εισαγωγή στην κοινωνική φιλοσοφία του ευρωπαϊκού διαφωτισμού, Αθήνα, Κριτική, 2002
- Κιτρομηλίδης, Πασχάλης, Πολιτικοί στοχαστές των νεοτέρων χρόνων, Αθήνα, Διάττων, 1989
- Γιανναράς, Αναστάσιος, Ο αγγλικός εμπειρισμός και ο γαλλικός διαφωτισμός, Αθήνα, Παπαζήσης, 1976
- Γκίκας, Σωκράτης, Λεξικό ιδεών και ιδεολογιών, Αθήνα, Επικαιρότητα, 1992
- Κονδύλης, Παναγιώτης, Ο ευρωπαϊκός Διαφωτισμός, Αθήνα, Θεμέλιο, 1987 (τ.Α’ και Β’)
- Μπινός, Μπερτράν, Τα ανθρώπινα δικαιώματα, Αθήνα, Πατάκης, 1999.
- Manent, Pierre, Απλά μαθήματα πολιτικής φιλοσοφίας, Αθήνα, Πόλις, 2005
- Groethuisen, B. Η φιλοσοφία της γαλλικής Επανάστασης, Αθήνα, Κάλβος, 1985.
- Sternell, Zeev, Ο Αντιδιαφωτισμός, Αθήνα, Πόλις, 2008.
- Μοντεσκιέ, Το πνεύμα των Νόμων, Αθήνα, Γνώση. Ρουσσώ, Το κοινωνικό συμβόλαιο, Αθήνα, Πόλις.
- Mαρά, Σεν Ζυστ, Ροβεσπιέρρος, Κείμενα, Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή
- Κοντορσέ, Σχεδίασμα για έναν ιστορικό πίνακα των προόδων του ανθρώπινου πνεύματος, Αθήνα, Πόλις, 2006
- Ντε Μαιστρ, Ζοζέφ, Κατά της Γαλλικής Επαναστάσεως, Αθήνα, Καστανιώτης, 1999
- Constant, Benjamin, Περί ελευθερίας και ελευθεριών, Θεσσαλονίκη,
- Ζήτρος Τοcqueville, Alexis, de, Η δημοκρατία στην Αμερική, Στοχαστής.
- Τοcqueville, Alexis, de, Το παλαιό καθεστώς και η Επανάσταση, Αθήνα, Πόλις, 2006.
- Μιλ, Τζον, Στιούαρτ, Περί ελευθερίας, Επίκουρος. Immanuel Kant, Δοκίμια, Δωδώνη, 1971.
- Hirshmann, Albert, Τhe rhetoric of Reaction, Cambridge, 1991
- Burke, Edmund, Reflections on the Revolution of France, Indianapolis, 1992.
- Ιsaiah Berlin, Τρεις κριτικοί του Διαφωτισμού.
- Vico, Hamman, Herder, Αθήνα, Κριτική, 2002.